Bij PubCom21 is er geen tijd voor smoesjes
Op donderdag 4 november organiseerde Logeion hét congres voor communicatieprofessionals uit het publieke domein: PubCom21. Daar moesten Babbage & De Redactie, als een van de twee hoofdsponsoren, natuurlijk bij zijn! Wij stonden met een stand klaar om met deelnemers in gesprek te gaan, vroegen coach Elsemiek Meijs om in de discussierondes mee te doen en Anke Laterveer (vanaf 2022 ook deel van Team Babbage) om verslag te doen van de dag.
Twee dagen nadat Mark Rutte en Hugo de Jonge nieuwe coronamaatregelen aankondigden, stroomt ’t Spant in Bussum vol communicatieprofessionals. Bij de deur staat een keurige heer in driedelig zwart onze QR-codes te controleren. Zijn outfit blijkt een uitzondering, want veel pakken zijn er niet. Wel veel kleur. Wij communicatiemensen houden niet van saaie outfits, dat zie je meteen.
In de zaal zitten we wat onwennig naast elkaar. Ruim 180 mensen, samen in een theaterzaal.
‘Wel dichtbij zo he?’ hoor ik links van me. ‘Het is voor mij misschien wel twee jaar geleden dat ik zo zat,’ zegt iemand rechts. Het ongemak is snel vergeten zodra presentator Harry Louwenaar opkomt. Hij vindt het ook wel spannend, bekent hij maar meteen.
Een glibberig thema
Nee, niet om corona, maar om het thema van de dag: Het Eerlijke Verhaal. Want dat is, zo zegt hij, best een glibberig thema. Je moet het maar durven. En ondanks de spanning eromheen, blijken er gelukkig heel wat mensen te durven. Dat zien we bijvoorbeeld bij de uitreiking van de Galjaardprijs.
Voorzitter van de jury, Friso Fennema, neemt de microfoon over van Louwenaar. Dertig inzendingen waren er, zo zegt hij. Uiteindelijk bleven vijf finalisten over. Wiebelend van zenuwen zitten ze te wachten. Wie wint de juryprijs? En wie de publieksprijs? Ze zullen nog even moeten wachten, want er is, zo vertelt Fennema, een extra prijs dit jaar: de Parel.
En die Parel, die gaat naar de gemeente Rotterdam voor het Songfestival. Zij zijn er in geslaagd een brug te slaan van het festival naar zowel de Rotterdamse als de Nederlandse samenleving. En dat in coronatijd! Even lijkt het alsof wij ook op het Songfestival zijn, want op een stampende beat en onder luid applaus komen de winnaars hun prijs en bloemen halen.
Zuyderland: een radicaal eerlijke winnaar
Door naar de publieksprijs dan. Weer zwelt de muziek aan. Op het scherm flitsen de namen van de finalisten voorbij. Het wordt… Zuyderland. Met 28,3% van de stemmen slepen zij de prijs binnen met hun belevende, innovatieve communicatie rondom de coronatijd in hun ziekenhuis.
Manager Communicatie en Marketing Stef Petit is zichtbaan aangedaan. ‘Ons ziekenhuis is ontzettend zwaar getroffen door COVID. We hebben meteen besloten het radicaal eerlijke verhaal te vertellen. Dat maakt me heel trots.’
Petit is nog niet gaan zitten of hij moet weer terug, want ook de jury koos Zuyderland als winnaar. Nog harder dan eerst barst het applaus los. Mensen omarmen elkaar. Er gaat iemand staan. En Petit loopt weer naar het podium. De juryvoorzitter spreekt intussen van ‘een heel klein team met een heel grootse prestatie’. ‘Een voorbeeld van hoe het kan’.
Petit bedankt nogmaals zijn team. Dan spreekt hij de zaal toe. ‘Het vertrouwen in de overheid is de laatste tijd ontzettend gedaald. Maar als wij allemaal het ware verhaal vertellen en radicaal eerlijk zijn, dan komen we met elkaar echt heel erg ver.’ Het zijn woorden die in goede aarde vallen bij het publiek.
Luyendijk: ‘Als het eerlijke verhaal werkte, dan werd het wel vaker verteld’
Eerste spreker Joris Luyendijk lijkt er toch iets anders over te denken. De schrijver en journalist gaat er meteen hard in. ‘Als het eerlijke verhaal werkte,’ zegt hij, ‘dan werd het wel vaker verteld.’
Want er zijn behoorlijk wat problemen rond dat eerlijke verhaal. Ten eerste: als wij ons eerlijke verhaal willen vertellen, dan hebben we daar media bij nodig. En dat betekent dat je maar een deel van je verhaal kan vertellen. Er is geen ruimte voor nuance. Het draait tenslotte om kijkcijfers.
Bovendien, zegt Luyendijk, wil het publiek het helemaal niet horen. Het eerlijke verhaal, dat geeft mensen een gevoel van machteloosheid. Van kwetsbaarheid. Van schuld soms. En daar houdt een mens niet van.
Sterker nog, gaat hij verder, we vertellen onszélf niet eens het eerlijke verhaal. Wie van jullie is er eigenlijk met de auto vandaag? vraagt hij. Een zee van handen gaat omhoog. ‘En wie van jullie volgt het klimaatnieuws een beetje?’ Weer veel handen. ‘Welk verhaal vertel je jezelf dan?’ Die vraag is ongemakkelijk. Je merkt het aan het geroezemoes wat ontstaat. ‘Mensen willen geen schuld, geen morele verantwoordelijkheid. En dus willen ze niet het eerlijke verhaal.’
Kunnen we dan naar huis? Nou nee, want er zijn twee momenten waarop het eerlijke verhaal wél werkt, zo zegt hij. In een crisis (‘Als je dan betrapt wordt op liegen, is het desastreus’) en na een vertrouwensbreuk. ‘Je kunt geen vertrouwen verdienen door transparant te zijn, maar je kunt het er wel mee repareren.’
Kortom: ‘Het eerlijke verhaal over het eerlijke verhaal is dat het eerlijke verhaal vaak niet werkt. En zelfs dat kun je niet eerlijk vertellen.’ De zaal lacht. ‘Maar,’ sluit Luyendijk af, ‘het zou wel een stap vooruit zijn als we eerlijk naar onszelf kijken. Dan hoeven we daar geen poppenkast meer op te houden.’
Norville: In gesprek met boze twitteraars
De tweede spreker is Abigail Norville, plaatsvervangend secretaris-generaal van VWS. Zij zag weinig in een praatje houden, maar wil juist in gesprek, vertelt Harry Louwenaar. Dat kan, en wel met hem.
Norville blijkt een groot voorstander van het eerlijke verhaal. Niet alleen op dit podium, maar ook in haar werk en daarbuiten. Zo gaat ze regelmatig in gesprek met boze twitteraars. Dat doet ze niet zomaar. Al jong besloot Norville dat ze de wereld een beetje mooier achter wil laten dan dat ze hem vond. En daarvoor is inclusie nodig, zo zegt ze. Iedereen zijn verhaal laten vertellen.
Zelf wil ze ook wel vertellen. Over de WOB bijvoorbeeld. Of de mondkapjesdeal. Naar dat laatste loopt nu een forensisch onderzoek. ‘Het sentiment is dat de onderste steen boven moet. Er zijn daar dingen gebeurd die niet kloppen.’ En dus moeten alle stukken boven tafel. Maar dat gaat zomaar niet, zegt Norville. ‘Dan komen de AVG-mensen in beeld.’ Hoe ze dat oploste? ‘Ik heb een nota geschreven. Met daarin: we kunnen alles overdragen, mits we de Kamer informeren dat het tegen de AGV is.’ Het leverde haar het verwijt op dat ze onvoldoende politiek sensitief is. Dat ziet zij anders. ‘Ik ben gaan staan voor mijn medewerkers. Dat vind ik leiderschap.’
Transparant zijn, dat hoort voor Norville ook bij leiderschap. Ze is bijvoorbeeld erg actief op social media. Of ze dat ook afstemt met communicatie? Ze is even stil. ‘Ja. Nou ja, ik doe het en dan laat ik het ze weten.’ Een klein golfje van afschuw slaat door de zaal.
Laatst had ze een gesprek met een bekende journalist voor NRC. Nee, niet gemeld bij communicatie nee. Het ontstond spontaan nadat ze de journalist een compliment gegeven had over een artikel. Of het uiteindelijk een mooi verhaal geworden is, weet ze niet. ‘Je weet nooit of een journalist integer is natuurlijk. Maar het was een goed gesprek. En ik zie zaterdag wel wat het geworden is.’
Die houding past bij Norvilles motto, wat ze ook aan ons mee wil geven. ‘Niet te angstig zijn. Probeer het contact op te zoeken. Juist ook met je tegenstanders. Kijk wat voor mens erachter de mening schuilt.’
Eysink Smeets: ‘Je kunt het niet maken om niet eerlijk te zijn’
Die tip sluit uitstekend aan bij de laatste spreker. Marnix Eysink Smeets weet namelijk alles van angst. Dat moet ook wel als lector Publiek Vertrouwen in Veiligheid.
‘Ik ben het eigenlijk erg eens met Joris,’ begint hij. ‘Hij heeft een punt als hij zegt dat het eerlijke verhaal niet werkt. Maar toch ga ik er iets tegenover zetten. Namelijk: je kunt het ook niet maken om niet eerlijk te zijn. Het is allebei waar.’
Om met ons te kunnen praten over het eerlijke verhaalt, deelt Eysink Smeets zijn eigen verhaal. Aan de hand van zijn carrière geeft hij voorbeelden over angst en transparante communicatie. De belangrijkste les: alles begint en eindigt met empathie. Je kunt geen gedragsverandering tot stand brengen als je niet weet wat mensen drijft. En dus liep Eysink Smeets mee met hooligans, met de vluchtelingen in Calais en met de ‘koffiedrinkers’ die onlangs wekelijks op het Museumplein stonden.
Invoelen is dus ontzettend belangrijk. ‘Maar,’ zo zegt hij, ‘je cijfers moeten ook kloppen.’ Een tijdje terug hoorde je bijvoorbeeld steeds vaker dat geweld tegen de politie toeneemt. Eysink Smeets, ooit zelf politieman, tovert cijfers tevoorschijn op het scherm. ‘Niets van waar. Wat bleek? De politie wilde van de jaarwisseling af. En ik snap het probleem. Je bent overvraagd. Je wil er vanaf. Maar zeg dát dan tegen het publiek. Ga geen opgeklopte verhalen vertellen. Leg je dilemma voor!’
Uiteindelijk komt het hier op neer, zegt hij: ‘We scheppen beelden die los zijn van werkelijkheid en onderschatten de bijeffecten.’ Eysink Smeets sluit af met een aantal punten voor discussie. Die komen neer op: sta echt open voor de ander en wees eerlijk. Ook tegen jezelf.
We zijn inmiddels flink uitgelopen. In de app die alle deelnemers hebben gedownload, staat dat we bezig zijn met het in kleine groepjes bespreken van dilemma’s die we in ons werk tegenkomen. De pauze is ook al achter de rug. In werkelijkheid zitten we nog in de zaal en komt Joris Luyendijk nogmaals het podium op. Hij heeft nog wat tips voor communicatieprofessionals.
Luyendijk: ‘Met voorbereiden op het ergste, creëer je angst’
Maak de mensen met wie je werkt niet zo bang, is een van die tips. ‘Ik zie voorlichters politici altijd voorbereiden op de meest negatieve uitkomst van een gesprek met de pers. Doe dat niet. Je creëert er angst mee en politici worden onzeker.’ Hoe het wel moet? ‘Vertel ook daar het eerlijke verhaal. Soms ga je lelijke dingen horen. Dat hoort er gewoon bij.’
Ook voor communicatieopleidingen heeft Luyendijk nog wel een tip: ‘Gooi de helft van de studenten eruit en vervang ze door mensen met een echt diverse achtergrond. Nu zijn alle communicatieprofessionals hetzelfde. Dat is niet goed.’ En tot slot een laatste tip: neem gesprekken met journalisten op. Als het dan vertekend in de pers komt, kun je je eigen opname er tegenover zetten.
Multitaskers hoeven geen pauze
Dan is het tijd om eindelijk in beweging te komen. ‘Omdat wij multitaskers zijn, slaan we de pauze over en doen we de hapjes en drankjes gewoon tijdens de gespreksrondes,’ zegt Louwenaar vrolijk.
De gespreksrondes, dat zijn twee momenten waarop we uit elkaar gaan in groepjes en met elkaar gaan praten over dilemma’s die we in ons werk tegenkomen. Om ons op weg te helpen, liggen er kaartjes met vragen op de tafels. En er zijn gespreksbegeleiders, die rondlopen.
De tafels staan in drie ‘wijken’ opgesteld. Elke wijk een eigen thema: transparantie, verbindend leiderschap en gedragsbeïnvloeding. ‘En je mag persoonlijk worden!’ drukt Louwenaar ons op het hart. ‘Het mag best wel schuren!’
Wat is het eerlijke verhaal eigenlijk precies?
Van schuren blijkt geen sprake, zo merken we al snel. Aan veel tafels ontstaan geanimeerde gesprekken. Toegegeven, niet altijd over de vooraf bedachte onderwerpen, maar dat mag de pret niet drukken. Het is interessant om in ronde 1 kennis te maken en wat door te praten over de presentaties van zojuist.
In ronde 2 is het de bedoeling dat alle groepjes met concrete verbeterplannen komen voor de beroepsgroep. Ook daar komt het niet aan alle tafels van. Want het blijkt dat er wellicht toch wat meer tijd nodig is om duidelijk te krijgen wat het eerlijke verhaal nou precies is en hoe je het vertelt. Waar wel iedereen het over eens is: het eerlijke verhaal is belangrijk. En het is onze taak om dat te vertellen.
Maar nu even niet, want nu staat Louwenaar klaar met een enorme schaal bitterballen. Tijd voor de borrel en dan geïnspireerd terug naar huis. Helemaal opgeladen om op al onze werkplekken nog eens heel eerlijk het gesprek aan te gaan over dat eerlijke verhaal.